Waarom dan niet direct ook de gezondheidseffecten van mobiliteitsplannen in beeld brengen? Dat vragen steeds vaker ook burgers en bestuurders. Voor een betrouwbare doorvertaling van beleid naar gezondheid moeten wel enkele randvoorwaarden in acht worden genomen, namelijk:
- kijk altijd naar waar mensen wonen, ofwel kijk naar blootstelling aan ongezonde lucht en geluid;
- kijk niet alleen naar normen of grenswaarden: ook onder de normen treden negatieve gezondheidseffecten op en
- kijk niet alleen naar de gemiddelde verandering in gezondheid, maar kijk ook naar wie wint en wie verliest, ofwel laat effecten op kaart zien.
Wij presenteren in dit dashboard vijf methoden om de effecten van een plan of project op de gezondheid in kaart te brengen. De eerste methode is zeer kwalitatief, de volgende methoden gaan steeds een stap verder in detaillering en kwantificering. De vijf methoden zijn ontleend aan een rapportage opgesteld in opdracht van de Commissie voor de m.e.r.. Het rapport is hierte vinden (Fast et al., 2011).
1. kwalitatieve scan: op basis van een checklist kijken tot welke veranderingen een bepaald project leidt, en of dit gezondheidseffecten zou kunnen hebben;
2. woningen binnen afstandscontouren: tellen van woningen binnen een bepaalde afstand van nieuw aan te leggen wegen (dus alleen voor nieuwe infrastructuur geschikt);
3. kwantificering blootstelling/GES: deze benadering kijkt naar de mate waarin mensen worden blootgesteld aan allerlei vormen van milieubelasting (geluid, luchtkwaliteit, externe veiligheid) en deelt de blootstelling in in acht GES-klassen;
4. kwantificering gezondheidswinst: vanuit blootstelling kunnen met dosis-effectrelaties en relatieve risico’s de effecten op sterfte of levensduurverkorting worden berekend;
5. DALY’s: DALY staat voor Disability Adjustud Life Years, en is een maat voor de verandering in ziektelast. De maat kan zowel overweg met vroegtijdige sterfte als ziekten, die de kwaliteit van leven verminderen.
Tabel 3 toont een overzicht van de vijf methoden inclusief voor- en nadelen. De toelichting op de vijf methoden volgt na deze tabel.
Methode | Omschrijving | Voor- en nadelen |
kwalitatieve scan | op basis van een checklist kijken tot welke veranderingen een bepaald project leidt, en of dit gezondheidseffecten zou kunnen hebben | Voordeel: eenvoudig toepasbaar Nadeel: geen kwantitatieve uitspraken mogelijk |
woningen binnen afstandscontouren | tellen van woningen binnen een bepaalde afstand van nieuw aan te leggen wegen | Voordeel: eenvoudig toepasbaar Nadeel: tamelijk onnauwkeurige benadering van gezondheid, alleen geschikt voor nieuwe infrastructuur |
kwantificering blootstelling/GES | analyse van verandering blootstelling aan allerlei vormen van milieubelasting (geluid, luchtkwaliteit, externe veiligheid) | Voordeel: nauwkeurige benadering van verandering in blootstelling Nadeel: geen optelling mogelijk van verschillende factoren |
kwantificering gezondheidswinst | analyse van daadwerkelijke effecten op gezondheid (dood, ziekte, slaapverstoring) op basis van relatieve risico’s of dosis-effectrelaties | Voordeel: zegt direct iets over gezondheidseffect, daarmee goed communiceerbaar Nadeel: relatief grote mate van onzekerheid, biedt geen inzicht in cumulatie van gezondheidseffecten |
DALY’s | analyse van verandering in totale ziektelast door verschillende oorzaken | Voordeel: inzicht in cumulatie van gezondheidsrelevante factoren Nadeel: grote mate van onzekerheid in resultaten, DALY is moeilijk te bevatten eenheid |
Tabel 3 Overzicht van methoden om gezondheidseffecten van mobiliteitsplannen in beeld te brengen
Het is voor gemeenten verstandig samenwerking te zoeken met gezondheidspartijen zoals de GGD omdat daar veel expertise en ervaring aanwezig is. Als het gaat om bevordering van bewegen, is het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen bijvoorbeeld een goede samenwerkingspartner.
1 Kwalitatieve scan
De gemeente Den Haag heeft eind 2011 verschillende informatiebladen ontwikkeld om gezondheid een volwaardige plaats te geven in het planproces. Het informatieblad geeft inzicht in welke effecten een project kan hebben op de gezondheid, bijvoorbeeld doordat een project leidt tot meer verkeer, tot vermindering van de hoeveelheid groen of door een toename in beweging. Per gezondheidsthema wordt uitgelegd hoe dit thema verband houdt met gezondheid en vervolgens gaat het informatieblad in op de mogelijkheden voor een gezonde inrichting van het project. Het informatieblad is te vinden op de website van de gemeente Den Haag (http://www.denhaag.nl/home/bedrijven-en-instellingen/zorg-en-welzijn/GGD/to/Gezondheid-in-Planvorming.htm).
2 Woningen binnen afstandscontouren
De hiervoor beschreven methode is kwalitatief. Een methodiek die iets meer kwantatief naar gezondheidseffecten kijkt, is het bepalen van het aantal woningen dat op een bepaalde afstand van drukke wegen ligt. Deze methode kan alleen worden gebruikt bij het verleggen van infrastructuur of het toevoegen van nieuwe wegen. Bij wegverbredingen verandert het aantal woningen immers niet in vergelijking tot de uitgangssituatie (geen wegverbreding). Met deze methode kan zeer indicatief een indruk worden verkregen van de hoeveelheid mensen die in de verschillende varianten van het plan aan hoge geluidniveau’s of hoge concentraties worden blootgesteld.
3 Kwantificering blootstelling/GES
Een stap verder naar het kwantificeren van daadwerkelijke gezondheidseffecten is het vaststellen van welke inwoners aan welke concentraties of geluidniveau’s worden blootgesteld. Voor het berekenen van de blootstelling aan geluid of concentraties zijn verkeersmodellen en verspreidingsmodellen nodig die goed rekening houden met de hoeveelheid en afwikkeling van het lokale verkeer en met de omgevingskenmerken van de weg, zoals de (locatie van de) bebouwing.
Het in kaart brengen van de geluidniveau’s of concentraties biedt nog weinig houvast om uitspraken te kunnen doen over de gezondheid. De GGD heeft daarom de GES-methodiek ontwikkeld. Deze methodiek geeft voor verschillende intervallen van bijvoorbeeld de geluidniveau’s of de concentraties aan hoe schadelijk deze is voor de gezondheid van mensen. Figuur 15 toont de GES-catgorieën voor de geluidbelasting op de zwaarstbelaste gevel (in Lden[1] of Letm[2]) en voor de jaargemiddelde NO2-, PM10 en PM2.5-concentraties op de gevel.
GES- | milieugezond- | geluidbelasting | jaargemiddelde concentratie (μg/m3) | |||
score | Heidskwaliteit | Lden | Letm | NO2 | PM10 | PM2.5 |
0 | zeer goed | < 43 | < 45 | - | - | - |
1 | Goed | 43 – 47 | 45 – 49 | - | - | - |
2 | Redelijk | 48 – 52 | 50 – 54 | 0 – 3 | < 4 | < 2 |
3 | vrij matig | - | - | 4 – 19 | 4 – 19 | 2 – 9 |
4 | Matig | 53 – 57 | 55 – 59 | 20 – 29 | 20 – 29 | 10 – 14 |
5 | zeer matig | 58 – 62 | 60 – 64 | 30 – 39 | 30 – 34 | 15 – 19 |
6 | onvoldoende | 63 – 67 | 65 – 69 | 40 – 49 | 35 – 39 | 20 – 24 |
7 | ruim onvoldoende | 68 - 72 | 70 – 74 | 50 – 59 | 40 – 49 | 25 – 29 |
8 | zeer onvoldoende | > 73 | > 75 | > 60 | > 50 | > 30 |
[1] Lden is de energetisch gewogen gemiddelde geluidbelasting in de dag, avond en nacht. In Voor de avonduren wordt een straffactor van 5 dB(A) toegepast en in de nacht van 10 dB(A).
[2] Letm is de hoogste geluidniveau dat gedurende een etmaal wordt berekend. In deze berekening wordt In de avonduren een straffactor van 5 dB(A) toegepast en in de nacht van 10 dB(A).
De GES-methodiek geeft op kaartin verschillende kleuren de milieugezondheidskwaliteit per variant weer, voor bijvoorbeeld geluidbelasting. Met de GES-methodiek kan geen sommatie van de gezondheidseffecten worden uitgevoerd. Wat soms wel wordt gedaan is per gebied de slechtst scorende milieufactor (geluid, NO2, PM10of PM2.5) gebruiken. Dit geeft echter geen informatie over de cumulatie van negatieve gezondheidseffecten.
4 Kwantificering gezondheidswinst
Aan de hand van zogenoemde dosis-response of relatieve risico’s verbanden kan een vertaling worden gemaakt van bijvoorbeeld een bepaalde PM10-concentratie naar een gezondheidseffect. Figuur 16 toont een dosis-response relatie voor ernstige slaapverstoring als functie van de blootstelling aan nachtelijk geluid. In dit voorbeeld wordt het gezondheidseffect uitgedrukt in een toename van het aantal mensen dat slaapverstoring ondervindt. Maar het gezondheidseffect kan ook worden uitgedrukt in een verandering van de levensduur of in een verandering in de vroegtijdige sterfte.
 |
| Figuur 16 Relatie tussen wegverkeerslawaai in de nacht (Lnight) en het percentage ernstig slaapverstoorden (bron: RIVM, 2008) |
Deze methode kan alleen worden gebruikt als gegevens over de blootstelling aan lucht en geluid voorhanden zijn. De methode levert wel kwantitatieve informatie over het absolute gezondheidseffect van een bepaalde variant ten opzichte van een referentievariant, maar de resultaten zijn wel met relatief grote onzekerheden omgeven.
Een ander nadeel is dat de berekende gezondheidseffecten als gevolg van verschillen in de luchtkwaliteit veelal zeer gering zijn. Zo bleek uit een indicatieve berekening van het effect van de Noord-Westelijke Rondweg in Utrecht dat de gemiddelde levensduur van alle mensen in het invloedsgebied met bijna 2 dagen afnam. Dit betreft zoals gezegd een gemiddeld effect, wat betekent dat bepaalde groepen mensen in het invloedsgebied een groter gezondheidsverlies ervaren en anderen een kleiner verlies (of zelfs winst). Dit soort informatie kan in het publieke debat contraproductief zijn. Voor geluid geeft deze methode duidelijker verschillen tussen varianten en is daarmee geschikter.
5 DALY’s
Nog een stap verder naar de kwantificering van gezondheidseffecten, is het berekenen van het effect in DALY’s. DALY’s ('Disability Adjusted Life Years') zijn meeteenheden waarin de gevolgen van allerlei gezondheidsbeïnvloedende factoren worden uitgedrukt. De effecten op sterfte (mortaliteit) en ziekte (ofwel kwaliteit van leven, ook wel morbiditeit genoemd) worden gecombineerd en in dezelfde eenheid uitgedrukt. De basiseenheid is tijd (levensjaren). Voor dodelijk letsel wordt het aantal gewonnen (gezonde) levensjaren berekend. Voor niet-dodelijk letsel wordt een DALY berekend door een levensjaar te wegen met de kwaliteit van dat levensjaar, uitgedrukt in een getal tussen 1 (dood) en 0 (volledig gezond). Door een levensjaar te vermenigvuldigen met dit getal wordt een 'voor invaliditeit gecorrigeerd levensjaar', ofwel DALY, berekend.
Door gebruik van de DALY kunnen gezondheidseffecten van verschillende factoren (geluid, lucht, verkeersonveiligheid) worden gesommeerd en bovendien met elkaar vergeleken. Het zal niet verbazen dat de onzekerheid toeneemt ten opzichte van het alleen in kaart brengen van het gezondheidseffect in bijvoorbeeld aantal vroegtijdige sterfgevallen. Dat komt met name doordat de wegingsfactor voor geluidhinder onzeker is. Een belangrijk nadeel is dat een DALY niet goed communiceert: wat is veel en wat is weinig?
6 Samenwerking tussen gemeente en GGD
In de gemeente Den Haag is sinds kort gezondheid een standaard onderdeel van een m.e.r.. Het begint al in de eerste fase van de MER (MilieuEffect Rapportage), de voorbespreking. Daarin wordt de betrokkenheid van de GGD in het hele traject geborgd. De GGD speelt een belangrijke rol bij de opstelling van de MER. Zoals hiervoor gezien, zijn voor het in kaart brengen van gezondheid meerdere methoden. De GGD heeft de gemeente Den Haag geadviseerd in de meest geschikte methode. Ook in fase 3 van de MER, de besluitvorming over het moederplan, heeft de GGD in Den Haag een belangrijke adviserende rol gehad. Voor meer informatie verwijzen wij naar het GGD-themablad ‘gezondheid in planvorming’ (zie link).
Relevante websites en literatuur
- Gezondheid in planvorming, Gemeente Den Haag
Algemeen verkeer en gezondheid
- Gezondheidseffecten van wegverkeer: een quick scan (RIVM, 2007)
- Nationaal Kompas Volksgezondheid
- Trends in the environmental burden of disease in the Netherlands
- Fast, T., Kwekkeboom, J., C. Zwerver (2011) Methoden voor gezondheid in MER of planvorming, GGD
Tidak ada komentar:
Posting Komentar